فرزندان برتر

‌يكي از روش ها جهت آزاد كردن انرژي دروني كودكان بيش فعال، ورزش بوده و استفاده از آن در كنار مصرف دارو و رفتار درماني موجب بهبود علائم اين اختلال مي ‌شود.

ورزش و بهبود اختلال بيش فعالي

بيقراري يكي از ويژگي هاي اصلي كودكان بيش فعال است. اين كودكان قادر نيستند به مدت طولاني ساكت يك جا بنشينند و بر روي صندلي مدام وول مي‌خورند. فعاليت هاي ورزشي علاوه بر آزاد كردن انرژي دروني كودك بيش فعال ،سبب بهبود علائمي مانند عدم توجه، حركات تكانشي و مهارت هاي ارتباطي نيز مي‌ شود .

به گفته پزشكان ورزش هايي مانند دوچرخه سواري، شنا و فوتبال براي اين كودكان مبتلا به بيش فعالي بسيار مفيد است. تاثير ورزش براي كودكان بيش فعال نسبت به كودكان سالم بسيار بيشتر بوده به دليل اينكه انرژي آنان را كم كرده و باعث كنترل حركات آنها نيز مي ‌شود.

البته توجه به اين نكته نيز ضروري است كه نبايد از انجام فعاليت هاي ورزشي انتظار درمان سريع اختلال بيش فعالي را داشت و نتيجه‌ گيري به تعداد، تكرار و بقا فعاليت هاي ورزشي بستگي دارد.

سريع ترين درمان بيش فعالي

يكي از سوالات اساسي در درمان بيش فعالي از طرف خانواده ها بحث انتخاب سريع ترين روش درماني بيش فعالي است، اما واقعا پاسخ به اين سوال به عوامل بسياري وابسته است.

• نوع بيش فعالي در كودك
• مقدار بيش فعالي در كودك
• نوع بروز بيش فعالي در كودك
• نوع تغذيه كودك در كودك بيش فعال
• محيط كودك بيش فعال

و بسياري مولفه ديگر بر درمان بيش فعالي كودك تاثيرات فراواني خواهند داشت، اما از نظر ما روش سريع درمان بيش فعالي به همان نسبت بازگشت سريعي هم خواهد داشت.

روش هاي درمان بيش فعالي مخصوصا روش هاي غير دارويي نيازمند زمان، صبر و استمرار هستند.

براي مثال همزمان با كاردرماني كودك بيش فعال در مراكز درماني، باقي درمان نيز بايستي در منزل روي كودك انجام پذيرد و خانواده ها نيز بايستي ليستي از بايد و نبايدها را در ارتباط با استمرار درمان در فضاي خارج مراكز درماني رعايت كنند.

تحقيقي در زمينه ورزش

در يك مطالعه به بررسي كودكان مبتلا به بيش فعالي با بازه سني ۵ تا ۱۲ سال، كه به مدت ۴۰ دقيقه در هفته در ۵ نوبت فعاليت فشرده ورزشي انجام دادند، پرداخته شد كه مشاهده شد علائم اين اختلال كاهش يافت.

طبق مطالعات صورت گرفته، مشخص شد كه فعاليت هاي ورزشي سبب خارج شدن انرژي فراوان كودك شده و آنها را كمتر آزار مي ‌دهد، هم چنين با تاثير گذاري بر بدن نيز علائم اختلال را كم مي‌كند.

از جمله مشكلات افراد مبتلا به بيش فعالي، بروز احساس خشم همراه با انرژي كم، انگيزه و كارايي پايين را مي ‌توان نام برد.

انجام فعاليت هاي ورزشي، استرس فرد را كم كرده و روحيه او را افزايش مي‌ دهند كه باعث كمك به درمان اين افراد نيز مي ‌شود .

پزشكان بيان كردند زماني كه يك فرد بيش فعال ورزش ‌كند، بعد از انجام اين فعاليت ها احساس خوشايندي در او ايجاد شده و براي انجام كار ها انگيزه بيشتري گرفته و حتي احساس سردر گمي آنها نيز كاهش مي ‌يابد.

كودك بيش فعال نمي ‌تواند ساكت در يك مكان بنشيند و حتما بايد انرژي او قبل از شروع كلاس درس تخليه شود، براي اين كار كودك مي ‌تواند قبل از حضور در كلاس، چند بار طول حياط را بدود .

به طور كلي براي اين كودكان بايد برنامه اي تدوين شود كه از فعاليت هايي تشكيل شده باشد كه تاثيري بر عضلات شخص بگذارند مانند پريدن.

والدين براي انرژي بالاي كودك بيش فعال مي‌ توانند آن ها را به زمين هاي بزرگ برده تا ورزش هاي مورد علاقه خود را انجام دهند همچنين قرار دادن برنامه روزانه پياده روي بعد از مدرسه تاثير بسيار مثبتي بر روحيه آن ها دارد.

طبق مطالعات صورت گرفته در يكي از دانشگاه هاي محيط زيست مشخص شد كه حضور انسان در فضاي سبز تاثير بسيار مثبتي بر رفتار داشته و حتي در موارد بسياري باعث بهبود علائم بيش فعالي نيز مي ‌شود.

والدين بايد مسئوليت هايي در خانه به كودك بيش فعال بدهند تا انرژي اضافي او تخليه گردد. چنانچه معلمان و والدين براي موفقيت هاي كودك در انجام مسئوليت ها هدايايي اختصاص دهند، كودك تشويق شده و اين رفتار ها را تكرار مي ‌كند .

استفاده از رژيم غذايي مناسب در كنار ورزش، اهميت بسياري دارد و بايد والدين و مسئولان مربوطه براي حفظ سلامت همه كودكان به خصوص افراد مبتلا به بيش فعالي به آن توجه ويژه كنند.

حتما بايد مصرف پروتئين در برنامه غذايي كودكان بيش فعال لحاظ شده و از مواد غذايي كه قند بالايي داشته مانند نوشابه، كيك، بيسكوييت و پفك و چيبس خودداري گردد.

بعضي از مواد غذايي ميزان تحريك پذيري اين كودكان را افزايش داده و بايد كمتر مصرف شوند مانند كاكائو، قهوه، نسكافه، نوشيدني هاي مصنوعي و تنقلات.

كوهنوردي از جمله ورزش هاي مفيد براي كودكان بيش فعال محسوب شده كه حتي نقش درماني نيز دارد. در يك مطالعه كه بر روي تاثير ورزش كوهنوردي بر بيش فعالي در مجله ارگوپراكسيس منتشر شد، بيان شد كه اين ورزش باعث رفع نياز به تحرك كودك بيش فعال شده و همچنين باعث هدايت او به سمت تحرك هاي كنترل شده و برنامه ريزي نيز مي گردد.

طبق نتايج اين پژوهش، ورزش كوهنوردي باعث افزايش تمركز حواس، توجه به جزئيات و اعتماد به سايرين مي شود. از اين رو توصيه مي شود كه كودكان بيش فعال بيشتر به كوهنوردي رفته تا نه تنها از نظر فيزيكي بهبود يابند بلكه از نظر رواني و احساسي نيز تحول پيدا كنند.

طبق نظر كارشناسان چنانچه ورزش كوهنوردي با فعاليت هاي ديگر همراه باشد، اثر بهتري دارد. به طور مثال والدين مي توانند در كيف كودك بيش فعال كارت هايي كه داراي شماره هستند، قرار دهند و از او بخواهند تا آنها را با يكديگر جمع نمايد.

كودكان بيش فعال در بيشتر مواقع به دليل عدم موفقيت در انجام كارها، اعتماد به نفس و عزت به نفس كافي ندارند و انجام اين بازي در كوهنوردي به آنها كمك مي كند تا از اين موفقيت خود خوشحال شوند.

ورزش هاي موثر بر كنترل علائم بيش فعالي

آن دسته از ورزش ها تاثير بيشتري بر علائم بيش فعالي دارند بيشتر درگير فعاليت دوندگي هستند.

فعاليت هايي كه با دوندگي در ارتباط هستند براي تخليه انرژي روزانه كودكان بيش فعال بسيار مناسب هستند.

ورزش هايي مانند بسكتبال، فوتبال، كاراته، شنا، واليبال، دوچرخه سواري، كوهنوردي همگي از جمله اين ورزش ها هستند.

البته ورزش هاي ذهني كه نياز به تمركز در كودكان را تقويت مي كند، مي تواند تاثيرات ذهني مفيدي داشته باشند ورزش هايي مانند شطرنج، تخته نرد، منچ، مارپله، دست چين (قوانين اين بازي، در انتهاي مطلب توضيح داده شده است) همگي از بازي هاي تمركزي و كم هيجاني مفيد هستند.

ورزش هاي كم تاثير در كاهش علائم بيش فعالي

ورزش هايي كه فعاليت هاي دوندگي و تمركزي در آنها كمتر ديده مي شود ورزش هاي كم تاثيري بر بيش فعالي هستند.

ورزش هايي مانند بيسبال، وزنه برداري، بولينگ، بدنسازي، پينگ پونگ از جمله ورزش هايي هستند كه در زمان انجام آنها شخص بسيار مي ايستد و تاثير زيادي بر كاهش علائم بيش فعالي نداشته و حتي انجام آنها نيز براي كودك سخت نيز هست.

ساير فوايد ورزش ها بر اختلال بيش فعالي

• زماني كه كودك بيش فعال فعاليت زياد انجام مي دهد، ميزان سرعت جريان خون در مغز بيشتر شده و سطح اضطراب و خشم نيز كاهش مي يابد.
• ورزش سبب تعادل وزن آن ها مي شود.
• با انجام فعاليت هاي ورزشي، هورمون آندروفين در مغز ترشح شده و كودكان پس از ورزش، بسيار پر نشاط و آرام مي شوند.
• زماني كه كودكان به ويژه افراد مبتلا به بيش فعالي، مرتب ورزش كنند، رشد ذهني آن ها افزايش مي يابد.

ورزش رزمي كه براي بيش فعالي خوب است؟

ورزش هاي رزمي از آنجايي كه داراي فعاليت هاي حركتي جنبشي هستند تاثير فراواني بر تخليه انرژي كودكان بيش فعال دارند اما هر نوع ورزش رزمي نيز براي كودكان توصيه نمي شود.

براي مثال جودو ورزشي بسيار پر خطر و چالشي است، خطر مصدوميت در اين ورزش بالا بوده و درگيري هاي فيزيكي نيز عامل تنش فراواني مي تواند باشد.

به همين دليل براي انتخاب ورزش هاي رزمي لطفا با درمانگر كودك خود مشورت هاي لازم را انجام دهيد.

ژيمناستيك براي كودكان بيش فعال

ژيمناستيك از ورزش هاي بسيار توصيه شده براي بيش فعالي كودكان است، هم فعاليت هاي دوندگي را در خود دارد هم ورزشي تمركزي است زيرا كودكان حتي با بيشترين آمادگي جسماني بدون داشتن آمادگي ذهني نمي توانند در اين ورزش پيشرفت كنند.

از آنجايي كه حركات ابتدايي ژيمناستيك مي تواند در محيط هاي آپارتماني يا حتي فضاي سبز پارك ها (البته تا تجهيزات لازم) انجام شود به همين دليل مي تواند جايگزين هدفهمندي براي تخليه انرژي كودكان به نسبت شيطنت درون خانه باشد.

بازي هاي مناسب براي كودكان بيش فعال

لزوما ورزش تنها راه كنترل انرژي در كودكان بيش فعال نيست، بازي نيز مي تواند تاثيري مشابه بر كودكان داشته باشد.

بسياري از بازي جايگزيني از ورزش هاي جنبشي يا تمركزي براي كودكان هستند.

بالا بلندي، هفت سنگ، زو، گردو شكستم، هوب از جمله اين بازي هاي هستند.

كلاسهاي مناسب كودكان بيش فعال كجا هستند؟

بسياري از خانواده ها از ما مي پرسند كه كلاس هاي مناسب كودكان بيش فعال كجا هستند. در ابتدا كودك بيش فعال بايستي تحت درمان قرار بگيرند كه كنترل هاي لازم روي آن ها صورت گيرد تا بتواند حضوري تعاملي در جامعه داشته باشد.

كلاس هاي مناسب كودكان بيش فعال در صورتي كه كودك تحت كنترل نباشد مي تواند به كلاس هاي چند بار مصرف تبديل شود زيرا مربي يا كودكان ديگر حاضر در آن كلاس ها با او دچار مشكل مي شوند و به مرور استمرار حضور در اين كلاس ها و بي توجهي به كودك باعث كاهش اعتماد به نفس او مي شود.

اما كلاس هاي مناسب كودكان بيش فعال را مي توانيد از ميان ورزش هايي كه در بالا نام برديم انتخاب كنيد.

البته اخيرا خانه هاي بازي اي در تهران از طرف شهرداري تاسيس شده اند كه صرفا بحث بازي در اين مراكز دنبال مي شود و مجوزها يا فعاليت هاي لازم براي درمان همراه بازي (كاردرماني، بازي درماني) و همچنين آموزش كودكان بيش فعال (تا بدين لحظه) در اين مراكز وجود ندارد. به همين دليل اين مراكز صرفا براي بازي و سرگرمي كودكان محيط مناسبي هستند.

قواعد بازي بازي دست چين

بازي دست چين مي تواند حداقل بين 2 نفر انجام شود، براي هر نفر 5 ليوان با رنگ هاي مختلف در نظر گرفته مي شود.

بازي داراي حداقل 20 كارت است كه روي هركدام از آن ها تصوير 5 شي با رنگ هاي مشابه ليوان ها قرار دارد.

تصاوير افقي يا عمودي هستند.

بازيكنان با ديدن اين كارت ها، سعي مي كنند ليوان ها را بصورت افقي يا عمودي با ترتيب رنگي اي كه در تصوير مي بينند بچينند.

هركسي كه زودتر كارت ها را چيند روي زنگي كه در وسط قرار دارد مي زند.

تاثير ورزش بر بيش فعالي

برخي از خانواده ها، يك كودك بيش فعال دارند كه والدين نمي دانند جهت تربيت و كمك به درمان آنها چه كاري بايد انجام دهند. به همين دليل در اين مقاله به تعدادي از تمرين هاي كار درماني اشاره شده تا با استفاده از آنها، والدين به درمان كودك خود كمك كنند.

تمارين كار درماني براي كودكان بيش فعال

شعار امسال روز جهاني كار درماني "اطلاع رساني، الهام بخشي و اثر گذاري" بود. كار درماني درواقع علمي است كه به كمك فعاليت هاي هدفمند در بيماران داراي آسيب هاي جسمي باعث كاهش مشكلات شده و كمك به بهبود سلامتي آنها مي كند.

بيش فعالي كه داراي سه مشخصه فعاليت زياد، كم توجهي و فعاليت تكانشي است از جمله اختلالاتي است كه كاردرماني جهت بهبود علائم آن مي تواند كمك فراواني كند.

زماني يك كودك را بيش فعال مي گويند كه علائم اين اختلال قبل از سن هفت سالگي بروز كرده و با مشكلاتي در زمينه هاي اجتماعي، خانوادگي، تحصيلي در هر دو محيط منزل و مدرسه مواجه باشد.

تشخيص كودك بيش فعال

از جمله ويژگي هاي كودك بيش فعال مي توان به ناتواني در توجه به جزييات، نداشتن تمركز در زمان فعاليت و بازي، عدم گوش كردن به ديگران، ناتواني در پايان رساندن وظايف و مسئوليت ها اشاره كرد. همچنين اين كودكان دائماً وسايل بازي خود را گم كرده و بسيار فراموش كار هستند.

كار درماني براي كودك بيش فعال بر پايه انجام انواع بازي هاي هدف دار و استفاده از سيستم پاداش و جريمه است.

انواع بازي هاي بيش فعالي

بازي نقطه چين

در اين بازي كه به آن نقاشي هاي نقطه چين با اعداد نيز گفته مي شود، كودك بايد كف دست غير غالب خود را روي كاغذ قرار دهد و بعد از بازكردن انگشتان خود، با مداد بر كف دست خود بكشد (توسط دست غالب). در آخر بايد به شكل متنوع و نامرتب اعداد ۱ تا ۱۰ را بنويسيد، سپس به ترتيب اين اعداد را پيدا كند و دور آنها علامت بزند. انجام بازي نقطه چين توسط كودك بيش فعال باعث بهبود توجه انتخابي كودك بيش فعال خواهد شد.

بازي ماز

در اين بازي كودك بيش فعال، بايد عكس هايي كه به شكل پرپيج و نامنظم كشيده را از يك نقطه آغاز و به انتها برساند. براي تاثير گذاري بيشتر پيشنهاد مي شود از عكس هاي جذاب و با مفهوم استفاده گردد. (مثلاً توپ را به دروازه بزند)

به دليل اينكه كودك براي انجام اين بازي بايد عكس ها را با چشم ديده و سپس جهت آن را دنبال كند، توجه و تمركز او افزايش مي يابد و مي آموزد كه كارها را به انتها برساند. همچنين اين بازي به تقويت سيناپس ها و مسيرهاي مغزي كمك كرده و باعث افزايش قدرت فكر و تحمل كودك جهت رسيدن به نتيجه مي شود.

پيدا كردن تفاوت هاي اشكال ظاهراً مشابه

در اين بازي دو عكس كه به ظاهر مشابه هستند ولي در جزئيات تفاوت اندكي دارند، در اختيار كودك قرار داده مي شود. كودك بايد اين تفاوت هاي جزئي را پيدا كرده و با زدن علامت مشخص نمايد. والدين مي توانند براي تشويق كودك، زماني كه يك اختلاف را پيدا كرد به او هديه بدهند.

استفاده از كار درماني جهت رفع لجبازي كودك بيش فعال

معمولاً لجبازي كودك به دو دليل اتفاق مي افتد:

• كودك به چيزي يا كاري علاقه دارد كه پدر و مادر به آن مايل نيستند.
• پدر و مادر به كار يا چيزي مايل هستند كه كودك دوست ندارد.

براي رفع رفتارهاي نامناسب و بهبود رفتارهاي درست كودك بيش فعال كه لجباز نيز هست، سه روش ناديده گرفتن، محروميت دادن و پاداش بسيار كمك كننده اند.

ناديده گيري بد رفتاري هاي جزئي

از اين روش زماني استفاده مي شود كه كودك رفتارهايي بروز مي دهد كه آسيب چنداني به خود يا ديگران نمي زند. رفتارهايي مانند گريه كردن، زدن پا به زمين، نق زدن، فرياد كشيدن و ....

زماني كه والدين با چنين رفتارهايي از سوي كودك مواجه شدند، در گام نخست بايد سعي كنند خونسرد باشند و نگذارند كودك با لجبازي بر سر خاسته خود پا فشاري كند و به آن برسد.

در اين روش پدر و مادر بايد توجه چنداني نشان ندهند تا به شكل غير مستقيم كودك بياموزد، استفاده از لجبازي براي رسيدن به خاسته روش مناسبي نبوده و براي رسيدن به درخواست بايد راه بهتري پيدا كند.

نكات اين روش براي والدين

• والدين در صورت مواجه با چنين موقعيتي بايد محل را ترك كنند.
• سرگرم كردن خود به كار ديگر نيز مفيد است.
• والدين بايد در اين موقعيت به كودك نگاه نكرده و حتي صحبت نكنند.
• تكرار يك جمله نيز كمك كننده است مانند: هر موقع گريه نكردي، بيا بغلم و يا زماني كه گريه ات تمام شد، با هم بازي مي كنيم.
• پدر و مادر نبايد دلسوزي بي جا انجام دهند و توجه كنند كه گريه كردن آسيبي به كسي وارد نمي كند.
• والدين بايد هميشه اميدوار باشند.
• در اين مسير نياز است كه پدر و مادر هر دو با يكديگر هماهنگ باشند و براي رفع رفتارهاي نامناسب كودك به هم كمك كنند.

روش محروم سازي يا منزوي كردن كودك بيش فعال

در مواردي كودك بيش فعال، بد رفتاري هاي زيادي انجام مي دهد كه روش ناديده گرفتن تاثير چنداني بر او ندارد. كاربرد اين روش در زمان بروز رفتارهايي مانند دعوا، كتك كاري، پرتاب وسايل به سمت ديگران، استفاده از كلمات و حرف هاي زشت و نامناسب و .... است.

در اين روش كودك به دليل بروز رفتارهاي نامناسب و خطر آفرين براي زماني كوتاه در يك اتاق تنها مي ماند. محروم بودن از توجه ديگران براي كودك بيش فعال حتي براي مدت كوتاه، اصلاً خوشايند نيست.

نكات استفاده از اين روش:

• روش منزوي كردن بايد براي كودكان بيشتر از سه سال به كار گرفته شود.
• زماني كه كودك در يك اتاق تنها گذاشته مي شود، والدين بايد مطمئن باشند كه امنيت كافي داشته و بيشتر از حد تاريك يا ترسناك نباشد.
• حتماً بايد علت محروميت براي كودك گفته شود.
• مدت زماني كه كودك محروم مي شود بايد با سن كودك تناسب داشته باشد، به طور مثال براي كودك دو ساله، دو دقيقه و كودك پنج ساله، پنج دقيقه كافي است.
• زماني كه محروميت كودك به اتمام رسيد، والدين نبايد درباره آن موضوع حرف بزنند و ادامه دادن قهر، عصبانيت و سرزنش كار درستي نيست.

استفاده از روش تشويق و پاداش

والدين بايد رفتارهاي رضايت بخش كودك را جدي گرفته و جهت تكرار آنها، كودك را تشويق و تحسين كنند. براي اين روش مي توان از روش هاي تشويق كلامي همچون آفرين، باريكلا و... و يا روش هاي غير كلامي مانند هديه، وسايل بازي، خوراكي و... استفاده كرد.

نكات استفاده از اين روش:

• والدين بايد به شكل واضح از رفتارهاي درست كودك حرف بزنند.
• استفاده از مشوق هاي فيزيكي به شكل مرتب تاثير فراواني دارد مانند در آغوش گرفتن، بوسيدن و ....
• زماني كه كودك در حال شروع يا انجام يك رفتار مثبت است، پدر و مادر بايد او را تشويق كنند.
• استفاده از روش هاي تشويقي متنوع بسيار كمك كننده خواهد بود.
• پاداش دادن قبل از شروع يك كار مثبت درست نيست.
• در زمان تشويق كودك بايد پاداشي انتخاب شود كه براي كودك لذت بخش است.

سن تشخيص بيش فعالي كودكان

طبق نتايج و بررسي هاي صورت گرفته، در بسياري از موارد اولين شخصي كه نسبت به رفتار كودك دچار شك و ترديد شد، يكي از اعضاي خانواده بوده است. اما در حدود يك سوم موارد اين نگراني توسط شخصي در محيط مدرسه يا مركز نگهداري از كودك بيان مي شود.

هم چنين مشخص شده كه بيشتر كودكان بيش فعال كه اين اختلال در آنها به وسيله يك روان پزشك مشخص گرديده كمتر از ۶ سال بودند و گروهي ديگر كه تشخيص توسط يك روان شناس صورت گرفت، سن بالاتر از ۶ سال داشتند. روش هاي تشخيصي خاصي براي كودكان زير ۶ سال وجود ندارد. به گفته كارشناسان امكان دارد تشخيص هايي كه در سن كم اتفاق مي افتند بدون بررسي كل اطلاعات موجود باشد.

تاثير كار درماني در كاهش و بهبود اختلال بيش فعالي