بيش فعالي داراي انواع مختلف است كه روش هاي درمان آنها نيز مختلف است، در اين مقاله ابتدا توضيحي درباره بيش فعالي ارائه مي دهيم، انواع بيش فعالي را نام برده و در نهايت به روش درمان بدون داروي آن مي پردازيم.
شايد شما نيز با شنيدن كلمه بيش فعال ياد كودك پر جنب و جوش فاميل تان بيفتيد اما لزوما هر جنب و جوشي نشانه از بيش فعالي كودك نيست.
زماني كه كودك بيش فعال داراي ميزان فعاليت بالا و تمركز پائين است، نمي تواند در آموزش، يادگيري و كسب مهارت هاي مختلف موفق شود.
حتي در مواردي ديده شده كه والدين به بحث درمان بيش فعالي در كودكي توجه جدي نشان نمي دهند كه اين روند در نوجواني و جواني زمينه ترك تحصيل او را نيز فراهم مي كند.
بخاطر همين والدين به كوچكترين علائم براي تشخيص و شناسايي كودك بيش فعال و بحث درمان او نيز براي پيشگيري از عواقب اين اختلال در آينده بايستي توجه داشته باشند.
بروز رفتارهاي ضد اجتماعي مثل استعمال مواد مخدر در سن نوجواني، نااميدي، افسردگي، نقص در يادگيري از جمله عواقب بي توجهي به بحث درمان است.
اولين سوالي كه به ذهن خانواده ها خطور مي كند اينست كه:
- تشخيص بيش فعالي در چه سني دقيق تر است؟
- علائم بيش فعالي چگونه هستند؟
سن تشخيص بيش فعالي
احتمال ابتلا به بيش فعالي در تمام سنين وجود دارد. حتي در نوزادان نيز ابتلا به بيش فعالي ديده شده است اما به طور معمول اين اختلال در سنين قبل از ۷ سالگي رخ مي دهد.
مهمترين نشانه اين بيماري، نداشتن تمركز و بي توجهي به اطراف است. در اكثر موارد كودك مبتلا به بيش فعالي در زمان آموزش و در پروسه يادگيري در مدارس قابل تشخيص هستند.
تشخيص در زمان مناسب و درمان در آن بازه طلايي، باعث سرعت روند درماني و كاهش عواقب آن مي شود.
والدين نقش بسيار مهمي در تشخيص و شناسايي هر نوع اختلال دارند و مي توانند با درمان به موقع باعث رشد و شخصيت كودك گردند.
علائم اختلال بيش فعالي
عدم تمركز كافي، بي توجهي به اطراف، انجام فعاليت هاي بسيار، جنب و جوش فراوان و در مواردي پرخاشگري با تكانه هاي ساده از علائم، نشانه هاي بسيار شايع بيش فعالي هستند. يكي از موارد مهم علائم بيش فعالي در كودكان، حركات تكانشي در آنها است، در اين حالت كودك به دليل انرژي زيادي كه دارد، بدون عاقبت انديشي دست به هر كار خطرناكي مي زند.
گاهي والدين با ديدن علائمي همچون خيال بافي كودك، عدم تمركز كافي، كم حوصلگي كودك براي انجام تمارين مدرسه نگران شده و تصور مي كنند كه كودكشان دچار اختلال بيش فعالي است. در حاليكه اين حالت ها براي تمام كودكان امري عادي و روزمره است.
نشانه هاي اختلال بيش فعالي در دختران و پسران با يكديگر متفاوت است. نداشتن نظم، كم توجهي به اطراف، ضعف در آموزش مهارت از نشانه هاي اين اختلال در دختران به شمار مي روند. اما پسران درگير بيش فعالي داراي رفتارهايي مانند پرخاشگري، حركات بدون منطق و... هستند. به طور كلي تحرك زياد، عدم توجه و رفتارهاي تكانه اي از علائم اصلي اين بيماري محسوب مي شود.
اما نكته مهم اين است كه بيش فعالي و اختلالات حسي داراي رفتارهاي يكسان اما ريشه هاي متفاوت هستند به همين دليل پيشنهاد مي كنيم پس از مطالعه اين مطلب مقاله تفاوت هاي بيش فعالي و اختلالات حسي را نيز مطالعه بفرمائيد تا بصورت كامل تفاوت اين دو موضوع برايتان مشخص شود.
- مشكل در توجه
- انجام فعاليت به شكل بيش از حد (بيش فعالي)
- انجام حركات بدون فكر كردن به آنها (حركت هاي تكانشي)
علائم بيش فعالي در دوران نوزادي
- نوزاد اغلب در حال گريه هستند.
- به سختي آرام مي شوند.
- به حد كافي خواب ندارد.
- نوزاد در زمان هاي مختلف، اشتهاي متفاوت دارد. گاهي پر اشتها و گاهي اصلاً غذا نمي خورد.
علائم بيش فعالي در سن ۲ تا ۵ سالگي
- حوصله كمي دارد و به بازي هاي فكري مثل پازل علاقه نشان نمي دهد.
- توانايي انجام كارهاي مختلف را ندارد.
- نظم در انجام كارهاي شخصي ديده نمي شود.
- به كارهاي خطرناك دست مي زند و احتياط را رعايت نمي كند.
علائم بيش فعالي در دوره پيش دبستان
- كودك در اين مقطع سني به شدت بي قرار است و نمي تواند در جايي آرام بگيرد. حتي توانايي آرام نشستن بر روي صندلي به مدت ۲۰ دقيقه را نيز ندارد.
- كنجكاوي زيادي در ساير زمينه ها بروز مي دهد.
- بد اخلاقي و بد قلقي مي كند.
- با تاخير گفتار مواجه است.
- در كارهاي ظريف مانند بستن بند كفش و دكمه لباس با مشكل مواجه است.
علائم بيش فعالي در دوران دبستان
- گاه رفتار مضحك از خود بروز مي دهد.
- به آزار هم كلاسي ها مي پردازد.
- نسبت به محرك هاي محيطي سريع عكس العمل نشان مي دهد.
- رفتار خشن و پرخاشگري از كودك ديده مي شود.
- نسبت به دستور معلم بي توجهي مي كند.
- توان توجه مداوم را ندارد.
- حواسش به اطراف جلب مي شود.
- بيشتر وسايل خود را در مكان هاي مختلف جا مي گذارد.
- نسبت به درخواست هاي خود صبر ندارد.
- داراي هيجانات پايداري نبوده و خشم در رفتار او ديده مي شود.
- زياد تكان مي خورد.
- فعاليت زيادي دارد.
- نمي تواند دستورات آموزگار را درست انجام دهد.
- جنب و جوش زيادي دارد.
- تغيير زيادي در خلق و خويش ديده مي شود.
- در انجام تكاليف مدرسه نظم و دقت كافي ندارد.
- زياد حرف مي زند.
- نمي تواند يكنواخت بنويسد، به شكلي كه كلمات روي صفحه به شكل رقصان ديده مي شوند.
- ضعف در پيدا كردن جهت و تشخيص زمان دارد.
- در درك فضايي دچار ضعف است.
درمان اختلال بيش فعالي
درمان بيش فعالي از كودكي به كودك ديگر متفاوت است به همين دليل براي درمان اختلال بيش فعالي حتما قبل از هرچيزي با متخصصين اين امر مشورت هاي لازم را انجام دهيد.
موسسه فرزندان برتر با تجربه سال ها فعاليت در زمينه درمان بيش فعالي كودكان بدون دارو به شما توصيه مي كند كه حتما ابتدا از روش هاي بازي درماني و قصه درماني (روش هاي درمان بدون دارو) آغاز بكنند كه هم روش هاي كم هزينه تري هستند، هم در درمان دقت بيشتر و تاثيرات فراواني دارند.
درمان اختلال بيش فعالي بدون دارو يكي از روش هاي درمان با اثرگذاري طولاني مدت تر نسبت به باقي روش هاي درماني مخصوصا دارويي هستند.
در اين قسمت چند نكته مهم در ارتباط با بيش فعالي را به خانواده هاي محترم توضيح مي دهيم:
- مهمترين نكته در بحث درمان، داشتن اطلاعات كافي درمورد اين اختلال است. والدين و معلمان نقش اساسي در درمان كودك دارند. براي بالا بودن آگاهي، كتاب ها، مقالات زيادي در اين زمينه تدوين شده است. مشاوره با متخصص كودك و نوجوان نيز بسيار كمك كننده خواهد بود.
- براي برقراري ارتباط بهتر با كودك، والدين و معلمان بايد به تدوين برنامه هاي خاصي بپردازند. اين برنامه ها كمك فراواني به تعليم و تربيت درست كودك خواهد كرد.
- رابطه منظم والدين با معلمان جهت تبادل گزارشات، كارها و فعاليت هايي كه كودك بيش فعال انجام مي دهد ضروري است.
- از ديگر كارهايي كه باعث بهبود روند درماني كودك مي شود اين است كه والدين محيط مناسبي در منزل فراهم كنند. محيط مناسب زماني فراهم مي شود كه مهماني ها و تلفن هايي كه ضروري نيستند، كاهش يابد. تلويزيون تاثير منفي بر روند درماني كودك دارد، براي بهتر شدن اين پروسه درماني توصيه مي شود كه تماشاي تلويزيون براي كودك كم گردد.
- تعيين برنامه زماني براي كارهايي كه كودك انجام دهد، روش ديگري است كه باعث بهبود روند درماني مي شود. كودك بايد در اين زمان مشخص تعيين شده به انجام كارهايي مانند غذاخوردن، خواب، انجام بازي و ... بپردازد.
تفاوت بيش فعالي و اوتيسم
بررسي تفاوت بيش فعالي و اوتيسم از چند حيطه قابل بررسي هست. بررسي علمي و اجتماعي تفاوت اين دو اختلال از مهم ترين اتفاقات ممكن است. اگر بخواهيم تفاوت اوتيسم با بيش فعالي يا ساير اختلالات را بررسي كنيم، بايد از تاثيرات عاطفي و اجتماعي آن آگاه باشيم.
بيش فعالي، اختلالي بيولوژيكي است كه در آن كودك به سختي قادر به توجه، تمركز و آرام نشستن است. اما اوتيسم، گستره‌اي از مشكلات توسعه عصبي است كه چالش‌هايي در زمينه مهارت‌هاي اجتماعي، برقراري ارتباطات و تفكر براي فرد مبتلا به وجود مي‌آورد. رفتارهاي تكراري هم بخشي از طيف اوتيسم هستند.
در بيماري اوتيسم كودكان مبتلا، هيجانات را درك نمي كنند. به طور مثال زمانيكه اطرافيان كودك مبتلا به اوتيسم، از رفتار او عصبي مي شوند، توانايي تشخيص حالت چهره و حتي عصبي شدن آنان را ندارد. در صورتيكه كودك بيش فعال به دليل نداشتن تمركز و كم توجهي كه ذكر كرديم قادر به درك هيجانات هستند ولي نمي تواند با محيط اطراف خود را منطبق كند.
كودكان بيش فعالي قواعد اجتماعي را به خوبي درك نمي كنند پس نمي توانند عكس العمل هاي مناسبي در زمان مناسب از خود نمايش دهند، اين دليل عمده تنهايي بيماران مبتلا به بيش فعالي در جامعه است. با ادامه دريافت واكنش هاي منفي از محيط، كودك بيش فعال احساس مي كند كه به اندازه كافي خوب نيست و اعتماد به نفس و انگيزه فرد او هر روز بيش از روز قبل، كاهش مي يابد.
اصلي‌ترين مشكل افراد دچار اوتيسم وجود مشكل در برقراري ارتباطات، درك الزامات اجتماعي و انجام كارها و عادت‌هاي تكراري در بين آن هاست. بسياري از كودكان اوتيسمي در دوست يابي و برقراري ارتباطات اجتماعي و فهم ارتباطات اجتماعي مشكل دارند.
ما در مطلب ديگري در همين وب سايت ما به بررسي تفاوت كامل بيش فعالي و اوتيسم پرداخته ايم.
ارتباط متخصصين كودك و نوجوان
علاوه بر روش هاي درماني كه توسط پزشك و با تجويز دارو انجام مي گيرد، والدين بايد با استفاده از روش هاي تربيتي و آموزشي مناسب مقداري از اين انرژي فراواني كه كودك دارد را در مسير درست تخليه كنند.
براي درمان اختلال بيش فعالي، اقدام به خود درماني كاري خطرناك بوده و حتما بايد علائم و نشانه هاي اين اختلال جدي گرفته شود. والدين بايد همواره براي بهتر شدن روند درماني با مشاوره تلفني يا مراجعه حضوري به مراكز مشاوره با متخصصين كودك و نوجوان در ارتباط باشند.
شيوع بيش فعالي
به طور كلي از هر ۱۰۰ كودك، 5 نفر از آنها دچار اختلال بيش فعالي است از طرفي ميزان شيوع اختلال بيش فعالي در بين پسران سه برابر بيشتر از دختران است. به گفته پزشكان و محققان در مغز كودكان مبتلا به اين اختلال به ميزان كافي از هورمون خاصي به نام ميانجي هاي عصبي ترشح نمي شود، هورموني كه كنترل رفتار كودك را برعهده دارد.
انواع بيش فعالي
بيش فعالي داراي انواع مختلفي هست كه هر نوع داراي طيف خاصي هست در اين مقاله ما سعي مي كنيم تمام انواع مختلف بيش فعالي را پوشش دهيم.
بيش فعالي داراي ويژگي هاي مشخصي مثل پرتحركي، كمبود توجه و تمركز، بروز اعمال ناگهاني و غيرقابل پيش بيني است در اين قسمت ما بيش فعالي را براساس اين ويژگي ها دسته بندي مي كنيم.
اختلال اول: نوع بدون دقت و توجه
در گونه اول كه كودك فقط در توجه و تمركز مشكل دارد. فرد قادر نيست بر روي فعاليتي كه بر عهده او گذاشته اند، تمركز نمايد.
كودك مبتلا به بيش فعالي نوع بي توجهي، دائما در حال رويا است و در مدرسه نيز به دليل نداشتن تمركز كافي با مشكلات مواجه است. اين كودكان علاقه چنداني به تكاليف مدرسه و كارهايي مانند آن كه به تمركز نياز دارند، ندارند.
كودكان بيش فعال در اين گروه اغلب:
- توجه كافي به جزئيات امور نمي كنند.
- قادر نيستند كه بر بازي ها و فعاليت ها تمركز نمايند.
- در پايان رساندن تمارين و تكاليف مدرسه ضعف دارند و نمي توانند آنها را به پايان برسانند.
- قادر به انجام دادن تكاليف و يا كاري كه بر عهده گرفته اند، نيستند.
- در اغلب موارد فراموش مي كنند كه كتاب ها و وسايل خود را كجا گذاشته اند.
اختلال دوم: نوع تكانشي - بيش فعالي
در اين گروه از افراد مبتلا به بيش فعالي، فعاليت بسيار زياد فرد ديده مي شود. فعاليت و كارهايي كه اين افراد انجام مي دهند اغلب بدون تفكر است. فعاليت بيش از حد يكي از بارزترين نشانه هاي بيش فعالي به شمار مي رود. گاهي با رشد كودك و افزايش سن، سطح بيش فعالي كم مي شود.
شايد شما نيز ديده باشيد كه يك كودك بيش فعال به شكل ناگهاني در خيابان شروع به دويدن كند، بدون اينكه به اطراف خود دقت كند. كودكان بيش فعال اين اعمال را بدون فكر و ايده مشخص انجام مي دهند.
در كودكاني كه مبتلا به بيش فعالي از نوع پرتحركي هستند، به شدت ناآرام اند. از ديگر علائم آنها اين است كه نمي توانند به مدت طولاني در يك جا بمانند و بايد مدام در حال حركت باشند. كودك مبتلا به اين نوع اختلال در مدرسه نظم كلاس را برهم زده و قادر نيست بر روي صندلي ثابت بنشيند.
ويژگي كودكاني كه دچار اين عارضه هستند به اين شكل است:
- ناآرامي و بي قراري
- دويدن از يك سمت به سمت ديگر در اغلب اوقات و يا بالا رفتن از جايي
- پريدن از روي صندلي بدون اجازه والدين
- قادر نبودن به انجام بازي در حالت سكوت
- حرف زدن بيش از حد
- صبور نبودن براي گرفتن نوبت خود در كارها و بازي ها
- بدون اجازه وارد بازي بقيه شدن و بر هم زدن آن
- پريدن در صحبت ديگران
اختلال سوم: اختلال نوع تركيبي
نوع تركيبي كه كودك داراي اختلال، هم پرتحرك است و هم مشكل توجه و تمركز دارد، اين اختلال در كودكان دبستاني و در پسرها سه تا پنج برابر شايع تر از دختران است و بيشتر در پسران اول خانواده مشاهده مي شود.
افراد مبتلا به اين نوع اختلال، فعاليت بسيار زيادي دارند و تمام كار ها و اعمال خود را بدون فكر انجام مي دهند، درواقع علائم افراد اين نوع بيش فعالي تركيبي از دو نوع قبل است.
مشكل در توجه، بيش فعال بودن و عدم كنترل تكانش هاي حركتي از علائم بارز اين گروه محسوب مي شود. در مواردي نيز ديده مي شود كه كودك توجهي به اطراف نداشته و فعاليت هاي زيادي انجام مي دهد.
متاسفانه اين رفتارها باعث ايجاد مشكلات براي كودك در محيط منزل، مدرسه و ارتباط با دوستان مي گردد. افسردگي، اضطراب و عدم اعتماد به نفس در بيشتر كودكان دچار اختلال بيش فعالي ديده مي شود.
اختلال چهارم: بيش فعالي در نوزادي
معمولا اختلال از سه سالگي به بعد تشخيص داده مي شود. كودكان مبتلا در دوره شيرخواري اكثرا پرتحرك هستند و دست ها و پاهاي خود را زياد حركت مي دهند؛ كم خواب، كم غذا هستند و زياد گريه مي كنند.
تشخيص اختلال بيش فعالي در كودك
والدين با مشاهده علائم اين اختلال حتما بايد كودك را به نزد پزشك متخصص برده تا ويزيت گردد. تنها راه قطعي تشخيص نظر و ارزيابي پزشك است.
والدين بايد به دو نكته زير توجه كنند:
- مبناي تشخيص درست اختلال بيش فعالي در كودك پزشك است نه نظر ديگران
- كودكي كه داراي اين اختلال است، داراي توانايي هاي ديگر نيز است.
رفتار در منزل كودك بيش فعال
- فعاليت و جنب و جوش زياد ديده مي شود.
- توجهي به صحبت هاي والدين ندارد.
- قادر نيست يك فعاليت را به پايان برساند.
- به مخالفت با والدين مي پردازد.
- به شدت بي نظم است.
- به سرعت آشفته مي گردد.
- حساسيت چنداني نسبت به درد ندارد.
- به شدت رفتار غير قابل پيش بيني دارد.
- داراي خودباوري زيادي نيست.
- نسبت به هر رفتاري سريع واكنش نشان مي دهد و طالب برتري نسبت به همسالان خود است.
- علاقه به كارهاي خطرناك دارد.
- نمي تواند از قوانين و مقررات تبعيت كند.
- ضعف در پيروي از دستورات دارد.
لزوم استفاده از روش هاي غير دارويي براي درمان بيش فعالي
زماني كه والدين از اختلال بيش فعالي كودك خود اطلاع پيدا مي كنند، علاوه بر بيماري كودك از عوارض جانبي داروهاي تجويزي نيز نگران مي شوند.
طبق گزارشاتي كه سازمان نظارت بر دارو و مواد غذايي (FAD) منتشر كردند، تعدادي از داروهاي بيش فعالي مانند ريتالين، كنسرتا، آدرال و استراترا عوارضي همچون حمله قلبي و مشكلات اين چنيني خواهند داشت.
سكته قلبي، افزايش فشار خون و تپش قلب و نا رسايي آن از جمله عوارضي هستند كه براي داروهاي بيش فعالي اعلام شده اند. در اين مقاله سعي شده به روش هاي درماني بدون دارو بيش فعالي اشاره گردد تا نگراني والدين كاهش يابد.
راهنمايي هايي براي والدين
- والدين مي توانند براي كمك به اين عارضه وقتي كه كودك يك كار را درست انجام داد به او كادو دهند. صحبت درباره توانايي ها و استعدادهاي كودك در اعتماد به نفس او تاثير بسياري دارد. او براي استفاده از استعدادها بايد تشويق گردد.
- والدين بايد در هنگام حرف زدن با كودك از جملات و عبارات ساده و واضح استفاده كنند. صبر، پشتكار و مثبت انديشي لازمه ي اين امر است. در زمان درخواست بايد كاملاً واضح به او گفت نياز است چه كارهايي انجام دهد.
- استفاده كردن از شيوه هايي براي كنترل رفتار ضروري است. والدين مي توانند از برنامه هايي همچون تنظيم جدول براي انجام فعاليت هاي كودك، بي توجهي به رفتارهاي نامطلوب كودك، تهيه كادو براي تشويق و .... بهره ببرند.
- تعامل والدين با مدرسه باعث تنظيم برنامه درست تعليم و تربيت مي شود.
راهنمايي هايي براي معلمان
معلمان حتما بايد آگاهي داشته باشند كه چه كاري براي دانش آموز مشكل است. به طور مثال ممكن است كه كودك مبتلا به بيش فعالي توانايي انجام كار خاصي نداشته باشد در حالي كه ساير دانش آموزان به راحتي آن را انجام مي دهند. هر دانش آموز به كمك خاصي نيازمند است.
- معلم بايد سعي كند كه نحوه استفاده از كتاب، تكاليف هاي روزانه را به دانش آموزان بگويد. آموزش مهارت ها و روش هاي يادگيري به دانش آموزان و همچنين دادن كادو براي تشويق از جمله مواردي است كه در روند بهبودي بسيار كمك كننده خواهد بود.
- كمك كردن به دانش آموز براي انجام فعاليت هاي بدني بر روند درمان بسيار اثر مثبت خواهد داشت.
- والدين و معلمان مدرسه مي توانند، با همكاري هم يك برنامه تربيتي تنظيم كنند تا متناسب با نيازها كودك فعاليت كند.
- براي انجام امور و فعاليت ها، ابتكار به خرج دادن مي تواند موثر باشد. معلم بايد از دانش آموزان توقع بالا داشته ولي لازمه ي اين امر صبر است.
علت بيش فعالي
در اغلب موارد عارضه بيش فعالي بدون دليل خاصي رخ مي دهد. نقش ژنتيك و عوامل زيستي در بروز آن بي ترديد است. تغذيه نيز تاثير موثري بر اين بيماري دارد، تحقيقات مختلفي نقش مثبت اسيدهاي چرب و برخي از بيماري ها در روند درماني اين بيماري اثبات كرده اند.
كودكان درگير بيش فعالي در قسمت هايي از مغز كه مسئول توجه و تمركز هستند، دچار آسيب جزئي هستند. تحقيقات تاثير مصرف سيگار و الكل در زمان بارداري مادر تاييد كرده اند. استرس و اضطراب در مادر باردار سبب افزايش اين احتمال در كودك خواهد شد.
از ديگر عوامل ايجاد اختلال بيش فعالي به مسموميت با سرب، غذاهاي كنسروي و آماده حاوي مواد مصنوعي و افزودني هاي خوراكي هستند، مي توان اشاره كرد.
براي اينكه پزشك نظر قطعي درباره ابتلا كودك به بيش فعالي بدهد نياز است حتما گزارشات ۶ ماهه از علائم و فعاليت هاي كودك در منزل و مدرسه داشته باشد.
در سنين كمتر از دو يا سه سال به دليل اينكه كودك در مكان هايي كه به نشستن و تمركز زياد نياز دارند، حضور ندارد. اغلب اوقات اين اختلال تشخيص داده نمي شود.
توجه به اين نكته ضروري است كه بيش فعالي با كم توجهي يا عدم تمركز متفاوت هستند. در اغلب موارد افراد از اين دو اختلال رنج مي برند.
درمان بيش فعالي در منزل
استرس و التهاب هاي هيجاني در منزل بر روند درماني كودك اثر منفي دارد. چنانچه كودك در محيطي پر از اتفاقات منفي و استرس زا زندگي كند تاثير بسيار بدي بر او خواهد داشت. والدين تاثير مستقيم در درمان كودك دارند. از جمله كمك هاي روحي و رواني كه در منزل مي توان فراهم كرد، آماده كردن غذاي سالم، فراهم كردن زمينه براي تمارين و فعاليت هايي همچون كتاب خواندن، ديدن فيلم هاي كودك و ... مي توان نام برد.
تاثير تمرين ورزشي در درمان بيش فعالي
محققان ثابت كرده اند كه با روزي نيم ساعت ورزش در محيط و فضاي سبز، مي توان باعث بهبود درمان بيش فعالي كودكان شد. ورزش نه تنها هيچ عوارضي ندارد بلكه تاثير بسيار مثبتي نيز بر روح و روان فرد مي گذارد.
ورزش و فعاليت هايي با تحرك مناسب سبب ترشح هورمون هاي دوپامين، نور اپي نفرين و سرتونين مي شوند. ترشح اين هورمون ها باعث افزايش تمركز و توجه در كودك خواهد شد.
همانطور كه مي دانيد، داروهايي كه براي درمان بيش فعالي كودكان تجويز مي شود نيز با تاثير ترشح اين هورمون ها، اثرگذار هستند. ورزش نيز با اين عملكرد اثر مثبت مي گذارد ولي هيچ عوارضي ندارد.
اهميت خواب در روند درماني بيش فعالي
در صورتيكه كودك داراي خواب منظم باشد، بهبودي سريعتري در او حاصل مي شود. مشكل در خواب شبانه در بيشتر كودكان مبتلا ديده مي شود.
يكي از عوارض داروهاي شيميايي، تاثير منفي بر خواب كودك است. با تغيير نحوه مصرف زير نظر پزشك مشكل خواب بهتر خواهد شد.
مشكل در خواب در بين اين كودكان شايع است، براي كاهش آن روش هاي زير موثر خواهند بود:
- تنظيم درست زمان خواب كودك
- والدين بايد حتما كاري كنند كه كودك در زماني كه تنظيم نشده، نخوابند.
- در زمان تعيين شده براي خواب كودك، وسايلي مانند تلويزيون، كامپيوتر و ... بايد يك ساعت قبل خاموش گردند.
- والدين نبايد اجازه دهند كه كودك در زمان نزديك خواب فعاليت بدني زيادي داشته باشند. اين كار سبب شده كه كودك ديرتر به خواب برود.
تاثير خواب بر اختلال بيش فعالي
تحقيقات بسياري نقش تغذيه بر بهبود اين اختلال را ثابت كرده اند. حفظ فاصله زماني حدودا ۳ ساعته باعث مي شود كه تحريك پذيري كودك كاهش يافته و تمركز او بهتر گردد.
والدين بايد در تمام وعده ها و حتي ميان وعده ها از پروتئين و قندهاي پيچيده در غذاي كودك بيش فعال استفاده كنند. مصرف اين مواد غذايي تاثير مثبت بر درمان بيش فعالي دارند.
- بررسي سطح آهن، منيزيم در خون كودك
در بسياري از كودكان مبتلا به اختلال بيش فعالي، مشخص شد كه ميزان اين املاح در بدن آنان كم است. افزايش ميزان اين املاح معدني كمك فراواني به كنترل اين عارضه مي كند. تحقيقات نقش مثبت آهن در درمان بيش فعالي را به اثبات رسانده اند، حتي ديده شده مانند داروهاي درماني براي بيماري اثر مي كند.
- اضافه كردن اسيدهاي چرب، امگا 3 به رژيم غذايي فرد
تحقيقات زيادي تاثير عالي امگا 3 را در كم كردن حركات تكانشي فراوان كودك بيش فعال اثبات كرده اند. از منابع امگا 3 به ماهي قزل آلا، ماهي تن، ساردين، تخم مرغ و لبنيات مي توان اشاره كرد.
رفتار درماني براي كودك اختلال بيش فعالي
رفتار درماني شيوه اي است كه در روند بهبودي بيش فعالي نقش بسيار زيادي دارد. ميزان موفقيت اين روش به حدي است كه حتي ممكن است جايگزين داروهاي تجويزي گردد.
به تقويت رفتار خوب كودك با دادن پاداش و كم كردن رفتارهاي ناشايست او با محدود كردن و نشان دادن نتيجه كار، رفتار درماني گفته مي شود.
سه اصل رويكرد رفتار درماني بر اساس نظر آكادمي كودكان آمريكا شامل موارد زير هستند:
بايد براي كودك هدف هايي تعيين گردد كه مشخص و واضح هستند. به عنوان مثال انجام تكاليف درسي در نيم ساعت يا بازي با دوستان كودك در زمان خاصي.
پاداش و جريمه:
بايد براي هر كار مثبتي كه كودك انجام مي دهد، پاداشي تعيين گردد و در صورت انجام ندادن درست هدف تعيين شده مي توان او را جريمه كرد.
زماني كه از روش پاداش و جريمه به درستي استفاده شود، تداوم آن باعث شكل گيري رفتارهاي مناسب در كوك خواهد شد.
والدين نيازي نيست كه كاملاً درباره اين اختلال آگاهي داشته باشند. مشورت با يك درمانگر شناختي- رفتاري باعث بهبود رفتار كودك خواهد شد. درمانگر رفتاري- شناختي به روش هاي كارآمد توجه دارد. اين متخصص براي شكل دهي به رفتار كودك يك برنامه پاداش و جريمه مخصوص مي نويسد. اين برنامه كمك فراواني به شكل دهي رفتار مناسب كودك مي كند.
لازمه درمان كودكان بيش فعال صبر است. زيرا كودكان داراي اين اختلال، رفتار بسيار غير قابل پيش بيني دارند.
گاهي والدين به اين نتيجه مي رسند كه رفتار درماني و آموزش هايي مانند آن بر كنترل علائم و رفتار كودك بي تاثير است. شايد بازدهي اين آموزش ها در كودك بيش فعال كمتر از ساير كودكان باشد اما با ادامه مسير درماني تاثير بسيار زياد آن ديده خواهد شد.
آموزش هاي مهارت هاي اجتماعي
در معاشرت هاي اجتماعي، كودك كه اختلال عدم توجه دارد رفتارهاي خاصي انجام مي دهد. اين رفتارها گاهي واكنش اطرافيان را در بر دارد، به طور مثال دعوا در حين بازي با دوستان، مانع شدن از بازي با وسايل مشترك و ... از جمله اين رفتارها است كه گاه توسط اطرافيان تنبيه مي شوند. تنبيه سبب كاهش اعتماد به نفس و عزت نفس كودك مي گردد.
كودك داراي اختلال بيش فعالي بسيار پرانرژي است. اولين مهارتي كه بايد به اين كودكان آموزش داده شود، مهارت هاي اجتماعي است. درمانگر متخصص معمولاً به آموزش هاي اجتماعي مي پردازد. روش آموزش به اين شكل است كه كودكان بايد رفتارهاي مناسب كه درمانگر نشان مي دهد را تكرار نمايند.
مهارت هاي اجتماعي معمولاً دو شكل هستند:
در اين آموزش ها كودك ياد مي گيرد فردي حركت A را انجام داد، استفاده از عكس العمل B نياز است.
در گروه بعدي اين مهارت ها، بايد اين آموزش ها به اجتماع منتقل شوند. كودكان بيش فعال فاقد قدرت هماهنگ كردن قوانين در محيط هاي متفاوت هستند. به عنوان مثال وقتي كودك ياد گرفت كه با اتفاقات خاص در مدرسه چگونه كنار بيايد، اما در خانه يا محيط مشابه قادر نيست هماهنگي برقرار كند.
والدين حتما بايد از رفتار درماني اطلاع كافي كسب كنند و ادامه برنامه بيش فعالي در منزل ضروري است. تكرار در قدرت رساني كودك بيش فعال تاثير زيادي دارد. والدين مي توانند با فراهم كردن موقعيت هاي قابل پيش بيني مانع فراموشي آموزه هاي كودك شوند.
ايمن كردن منزل
حركات تكانشي و ناخودآگاه كودكان مبتلا به بيش فعالي باعث بروز حوادث زيادي براي آنها مي شود. براي بهبود روند درماني، والدين بايد محيط منزل را امن سازند. به طور مثال حتماً وسايل شكستني از دسترس كودك دور گردد، حفاظ مناسب براي پنجره ها و درب ها تهيه شود. قرار دادن فرش و كفپوش مناسب در منزل به خصوص اتاق كودك ضروري است.
كنترل به معني بررسي فعاليت هاي كودك است تا مشخص گردد كه طبق برنامه هاي تعيين شده عمل مي كند. شامل سه دسته هستند:
- كنترل پيشايندي- (آموزش)
والدين بايد براي كاهش خطرات احتمالي به كودك از قبل آموزش دهند. يعني كودك بايد كاملاً متوجه عواقب رعايت نكردن نكات خطرات احتمالي گردد. به طور مثال، آموزش نحوه عبور از خيابان ها، آموزش پوست گرفتن ميوه و ... از جمله اين آموزش هاي مهم به شمار مي روند.
- كنترل فرآيندي
اين قسمت از كنترل بايد در زمان انجام فعاليت ها صورت بگيرد. كودك بيش فعال داراي حركات تكانشي بسياري است. والدين بايد در زمان انجام آنها كودك را متوجه اشتباه خود كنند. به طور مثال زماني كه والدين مي بينند كودك، دوست و هم بازي خود را كتك مي زند، حتما بايد براي اين رفتارش تذكر دهند تا درباره اشتباه بودن كارش كودك آگاه شود.
- كنترل پسايندي
معمولاً اين مرحله به شكل تشويق و يا تغيير بعد از انجام فعاليت هاي كودك شكل مي گيرد. مثلا اگر كودك در بازي وسايلش را با دوستان خود به اشتراك گذاشت، والدين مي توانند از او تشكر كنند. تشويق كودك باعث تكرار اين قبيل رفتارها كودك خواهد شد.
تنبيه نيز راهكاري است كه بايد در زبان مشاهده رفتار ناشايست كودك انجام گيرد. تنبيه نبايد به شكل بدني صورت گيرد بلكه بايد به شكلي باشد كه باعث حذف رفتار نامناسب كودك گردد.
به طور مثال اگر قبل از حضور در مهماني كودك رفتار مناسب را آموزش ديد (كنترل پيشايندي) و در صورت تذكر براي اشتباهي كه انجام داد (كنترل فرآيندي) همچنان آن رفتار را تكرار مي كند، والدين مي توانند مهماني را ترك كرده و يا يك محرك دوست داشتني كودك را از او بگيرند (كنترل پسايندي).
آموزش مهارت حل مسئله براي تمام كودكان به خصوص كودك بيش فعال ضروري است. مهارت حل مسئله از آن جهت براي كودك بيش فعال اهميت بيشتري دارد كه زمان مشاهده يك مشكل به خود يا ديگران آسيب مي زنند.
آموزش اين مهارت توسط والدين يا درمانگر اتفاق مي افتد. مشاوره با روان شناس يا درمانگر زماني ضرورت دارد كه والدين علم كافي براي آموزش مهارت حل مسئله به فرزند بيش فعال خود را ندارند. به طور مثال مي توان كودك را در محيط هاي مدرسه، پارك و... گذاشت و درباره آن مكان و مشكلات اجتماعي براي او صحبت كنند. در نهايت بايد آموزش نحوه حل آن مشكل را شرح داد.
مي توان از كودك سوال كرد. چنان چه در مدرسه و يا مكان مشابه دوستت به زور يك وسيله را از تو بخواهد، چه كار مي كني؟
اكثر كودكان با اعتماد به نفس كم جواب مي دهند، گريه مي كنم ولي جواب كودك بيش فعال اين است كه او را به زمين مي زنم يا فحش مي دهم.
براي آموزش درست به كودك در مواجهه با اين مسئله در موقعيت هاي مشابه بايد گفت كه، وسيله مال من است، زماني كه اين كار تكرار شد بايد از معلم يا بزرگترها كمك خواست.
كودك داراي اختلال بيش فعالي معمولا داراي ضعف حسي هست. يكي از راه هايي كه باعث مي شود تمركز كودك افزايش يابد اين است كه حواس پنجگانه او تقويت گردد. اين تمرينات كمك به درمان كودك مي كنند و توجه كودك را به محيط اطراف بيشتر مي كنند.
استفاده از الگوهاي رنگي يا مكعب هاي چوبي كمك به تقويت حس بينايي مي كند. كودك مي تواند با استفاده از اينها، سازه اي بسازد.
والدين مي توانند براي تقويت حس شنوايي كودك به او دستورات شنيداري متنوعي بدهند. به طور مثال مي توان گفت ماشين زرد را به زير ميز قرمز بگذار... براي پردازش شنيداري پيشنهاد مي شود كه اين دستورات چندين بار تكرار شوند.
مي توان چشم بند بر روي چشمان كودك قرار داد و غذاهاي مختلف براي او آورد تا نوع غذا و مزه ي آن را حدس بزند. اين تمرين كمك به تقويت حس بويايي يا چشايي كودك مي كند. بازي لمس اشيا با چشمان بسته براي تقويت حس لامسه بسيار موثر است.
براي كاهش حركات تكانش كودك بايد نورهاي سفيد مانند لامپ هاي مهتابي در معرض ديد كودك قرار نگيرند. اين نورهاي سفيد باعث افزايش سطح هيجان كودك شده و او را بي قرار مي كند.
بايد به كودك بيش فعال مواد غذايي و خوراكي هايي حاوي مواد نگه دارنده يا كافئين داده نشود. كنسرو، نوشابه، شكلات، شير كاكائو و ... از جمله خوراكي هاي مضر براي اين كودكان است.
براي درمان اختلال بيش فعالي نبايد از تاثير ورزش و تحرك غافل شد. تخليه كودك زماني كه ورزش و تحرك داشته باشد، باعث شده كه انرژي زياد او تا حدي تخليه گردد و با كاهش حركات تكانشي نيز روبه رو خواهد شد.
بهترين ورزش براي كودك بيش فعال، ورزشي است كه همزمان هر دو نيمكره مغز او را درگير كند. شنا و دوچرخه سواري از جمله اين ورزش ها هستند. صخره نوردي و كوه نوردي نيز باعث افزايش هماهنگي مغز با بدن شده و سرعت درمان افزايش مي دهند.
كودك مبتلا به بيش فعالي حواس پرت و فراموشكار است. براي حل اين مشكل والدين مي توانند دستورات و جملات را تكرار كنند. اين كار باعث افزايش تمركز بر دستورات مي شود.
به طور مثال اگر از كودك خواسته شد ليوان را بياورد، والدين به او تذكر دهند در طول مسير كلمه ليوان را تكرار نمايد تا فراموش نكند. براي افزايش حرف شنوي كودك، انتخاب جملات كوتاه ، واضح و شفاف بسيار كمك كننده هستند.
- درمان بيش فعالي با نوروفيدبگ
نوروفيدبگ روشي است كه در آن فعاليت هاي مغزي فرد ثبت شده سپس با استفاده از دستگاه الكترو آنسو فالو گرام ديده مي شود. بهبود نيز از طريق فرآيند خود تنظيمي انجام مي گردد.
اين شيوه جايگزين روش هاي دارويي براي درمان بيش فعالي است. براي كاهش دردهاي مزمن، آسم، بيماري هاي قلبي، فشار خون بالا، بي اختياري ادرار و مدفوع و... كاربرد دارد.
بسته به نوع درمان الكترودهاي خاصي به نقاط گوناگون بدن منتقل مي شود و نحوه كاركرد آن قسمت گزارش مي گردد. اين روش باعث مي شود كه فرد از كاركرد جسم خود آگاه شود، سپس با استفاده از فرآيند خود تنظيمي و به كمك تكنيك هاي نرم افزاري و سخت افزاري به درمان خود كمك مي كند.
مديتيشن روشي است كه باعث جمع شدن حواس فرد مي گردد و با نفس هاي عميقي كه فرد مي كشد، خويشتنداري او افزايش مي يابد. اين روش باعث كاهش علائم بيش فعالي مي شود. در تحقيقي كه به بررسي تاثير مديتيشن بر اختلال بيش فعالي صورت گرفت گزارش شد، در خانواده هايي كه والدين و كودك دچار اختلال هستند، به مدت ۸ هفته اين تمرين را انجام دادند، كودك علائم كمتري بروز داد.
توصيه هاي آخر به والدين
- حتماً بايد والدين آگاهي خود را نسبت به اين اختلال افزايش دهند. عدم آگاهي درست اين بيماري سبب رفتارهاي نامناسب با كودك شده كه روند درمان را با مشكل مواجه مي كند.
- افراد خانواده بايد توجيه شوند كه كودك عمدا رفتارهاي خاصي را انجام نداده و اين رفتارها نتيجه اين اختلال هستند.
- والدين بايد قوانين منزل را به طور خلاصه و كوتاه براي كودك توضيح دهند تا او بتواند آنها را به درستي به اتمام برساند.
- از جمله توصيه هايي كه پزشك به خانواده ها مي كنند مي توان به شركت دادن كودك در كارهاي هنري، ورزشي، انتظار معقول از كودك داشتن و ارتباط چشمي با كودك و رعايت برنامه منظم خواب و غذا اشاره كرد.
- نكته اي كه والدين بايد در نظر بگيرند اين است كه كودكان داراي اختلال بيش فعالي به سختي مي توانند با تغييرات كنار بيايند. به طور مثال تغيير محل زندگي كودك بايد با آمادگي ذهني او صورت گيرد.
- نشستن در كلاس هاي طولاني و خريد از فروشگاه هاي بزرگ اثر منفي بر سيستم عصبي كودك داشته و باعث افزايش علائم بيش فعالي مي شود.
درمان بيش فعالي در كودكان بدون دارو
گفتار درماني كودكان + تكنيك ها و بازي هاي گفتار درماني